آسیب شناسی روابط ایران و جمهوری آذربایجان

جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران در بستری از اشتراک های بی نظیر تاریخی، فرهنگی و مذهبی در مجاورت هم قرار گرفته اند و به نظر صاحب نظران آگاه، کمتر واحدهای سیاسی در جهان از چنین پیوندهایی برخوردارند؛ با این وجود، سطح و عمق روابط دو کشور در حد مورد انتظار نیست و به هر بهانه ای این پیوندها0دچار چالش می شود. روندی که این پژوهش بر بنیاد نظری سازه انگاری در صدد پاسخ به چرایی آن، از زاویه دید عوامل ژئوپلیتیکی است. بر پایه نتایج این پایان نامه، مولفه های ژئوپلیتیکی چون مسائل تاریخی و ناسیونالیستی، در متغیرهایی چون تحریف تاریخ در کتب درسی، طرح مساله تشکیل آذربایجان واحد، تعیین روزی مشخص برای همبستگی آذریهای جهان، نمادسازی از جمله از بابک خرمدین، ثبت و نیز تلاش برای ثبت آثار تاریخی و فرهنگی ایران به نام خود در یونسکو از جمله ثبت جهانی تار، چوگان، موسیقی عاشیقلار، جنگل هیرکانی و نیز تلاش برای ثبت جهانی یلدا، نماد بزکوهی، موسیقی بخش های خراسان شمالی، همچنین برچیدن کتیبه های اشعار پارسی از مقبره نظامی، همچنین استفاد از اصطلاح "آذربایجان جنوبی" برای مناطق آذری نشین کشورمان از سوی آذریها از جمله مولفه های آذری بازدارنده در روابط دو کشور با ماهیت ژئوپلیتیکی هستند. در این سوی مرز نیز استفاده از اصطلاح "ایران شمالی" برای جمهوری آذربایجان و پیشنهاد الحاق آن به ایران از جمله مولفه های ایرانی بازدارنده در پیوندهای دو کشور محسوب می شود. افزون بر آن عوامل سرزمینی و مسائل هم پیوند با خزر از جمله مولفه های حیثیتی با ماهیت ژئوپلیتیکی موثر در روابط هستند. مجاورت ایران با منطقه بحران (قره باغ) و حساسیت آذریها به تعامل ایران با کشور همسایه خود(ارمنستان) نیز از بازتاب این بحران در روابط حکایت دارد. در چنین بستر آماده ای ماهیت راهبردی روابط باکو با دشمنان ایران، عرصه را برای بهره برداری آنان از چالش های میان دو کشور فراهم کرده و هدف تشدید تنش در روابط را پیگیری می کند؛ نکته ای که دقیقا مدنظر بازیگران فرامنطقه ای است که به نظر نگارنده با استفاده از دیپلماسی فعال و پویا و حاکم نمودن نگاه عقل محور به جای تاریخ محور می توان چنین روندی را تغییر داد و چالش ها را به فرصت ها تبدیل کرد.